TUKULUHO YA BULOZI

by Sitwala Namwinji Imenda

La kacenu le, mañi ni mañi ba ziba kuli hakuna tumelelano ye tamile Bulozi kuli bube naha iliñwi ni libaka zeñwi ze ne libupile naha yebizwa Zambia ka 1964. Kwazibahala kumañi ni mañi kuli Bulozi butamelezwi feela cwalo kwa naha ya bona ka situhu ni sitoyo. Kacenu le, Mulozi kwa naha ya bona haweli, kwa Bulozi haweli; Bulozi bunyendaela feela sina sikamba sesilamukile fa kaputula ka simukuma, bukwala bwa mwahali kaufela bwa iponahaza. Cwale puzo kikuli, “Se si palelisa sikamba seo kulamutukelela ki sikamañi?” Kalabo yiitingile fa mushobo was kubo yaapezi Mulozi ni Mulozi.

Tukuluho ya Bulozi Ikwahule, kono hape ifakaufi Tukuluho ya Bulozi Haina kuzwa ku ba macaba Tukuluho ya Bulozi Imwamazoho a Malozi Malozi balipilu ze tiile Malozi balipilu ze bubebe Isiñi Malozi balipilu zebukiti Kutokwahala likitikiti za Malozi Malozi balipilu ze bubebe ni kutiya Malozi balipilu za ndutata

Butata buyemi fa kubo yaapezi Mulozi Likubo ki za mifuta-futa Mulozi wapili waapezi kubo yesayuwi Ye buletaleta Ye tofota Ya bulizi bobunde Kubo yeo icinciwa isikasupala kale

Mulozi wa kubo yapili Ukushuka ni bafenyi ba Bulozi Ukushuka ni sila sa Bulozi Ukushuka ni batoyi ba Bulozi Ulalela ni banyefuli ba Bulozi Ulalela ni banenauli ba Bulozi Ubapala ni bashwauli ba Bulozi Ku yena zazi la kacenu lipazuzi hande Zazi la kacenu kilelinde Zazi la kamuso labuheha Hakuna butata mwa Bulozi Bupilo bumunati Kobe iciwa ka mutwa Kupiliwa mwa mbombolelwa Kuwabile Ki mwa muluti Tukuluho haitokwahali mwa Bulozi Ifumanehile kale Kubo haiyuwi

Kubo ya bubeli ya yuwa Iyuwa sina kayuwe Kayuwe-yuwe Ki kubo ya kale Ya linako za Roy Welensky Haisika cinciwa kuzwa zazi la tukuluho ya Northen Rhodesia Yabelela

Mulozi yaapezi kubo ya bubeli Uiñwaya kuswalelela Sina mutu wa butuku bwa sihule Mulozi wa kubo ya bubeli Haasikaamiwa kale ki tukuluho ya Northern Rhodesia Hakuna sesicincize mwa bupilo bwahae Usapila bupilo bwa siikale Bupilo bwa manyando Bupilo bwa kusukuluka Bupilo bwa kunopelela Bupilo bwa kumakaula-makaula Mulozi yaapezi kubo ya bubeli Upila feela ka sepo Sepo ya licinceho mwa Bulozi Sepo ya tukuluho ya Bulozi Kono haazibi kuli licinceho zeo li kataha kamukwa ocwañi Nako ya bupilo bwahae iyemi Kacenu, Kamuso, Kamuso omuñwi, Kamusoola, kinto ye swana Mulozi wa kubo ya bubeli wa buza uli “Minabatu, kanti litaba za tukuluho ya Bulozi se luzamaela kai?” Usepile batu basili ku mu lamulela Ku muzusa mwa likayamana laipumani ku lona Yena hakuna zaeza kuli apunyuhe Malozi bakale ne bali, “Komu ituswa yeitusa.” Mulozi wa kubo yabubeli ukutumani feela cwalo mwa kubo Kubo neimuyuwa cwalo – asamba kuunda Sina Kaunda mwa taba ya Bulozi

Kubo ya bulalu ya yuwa Kono kuyuwa kwa yona kufitelezi Kuyuwa nji kuyuwa Ki ya kayuwelo Kayuwelo nji kayuwelo

Mulozi yaapezi kubo ya bulalu haalobali Kulobala ki kumbindana Kulobala ki kubongana Ulobala ka simonyi Ulobala ka bulazibi Ki kalufu-kaluyoyo Kushendama, cai-cai Kukanama, cai-cai Kunama, cai-cai Kuinama, cai-cai Kupatama, cai-cai Kupongola, cai-cai Kuputana, cai-cai Kuineka, cai-cai Kulobala ni litino, cai-cai Kutubula, cai-cai Kufetuha, cai-cai Kusafetuha, cai-cai Kuina, cai-cai Kusaina, cai-cai Ku yema mwimanjinji, cai-cai Kuhohoba, cai-cai Kucabacaba, cai-cai Kupailela, cai-cai Kusheya, cai-cai Kukutumana, cai-cai Kututula kubo, cai-cai Kututula museme, cai-cai Kutukisa kambalambala, cai-cai Kutima kambalambala, cai-cai Uiñwaya, cai-cai Kusaiñwaya, cai-cai Kupikita mubili, cai-cai Busihu ki bobutelele Ki kalufu-kaluyoyo

Mulozi yaapezi kubo ya bulalu Hakuna saalibelezi Haana sepo Hakusana sepiso ya ka lumela Haasakona kuikapeleza mwa kubo ye Kubo iswanela kucisiwa Kutokwahala kubo yenca Kubo ya mushobo usili Kutokwahala licinceho za ngana Licinceho za niti

Mulozi wa kubo ya bulalu Ufitile fa kupalelwa za bupilo bwa kacenu Ubata tukuluho Haalibeleli kuli mutu usili amufe tukuluho Haalibeleli kuli mutu usili amulwanele tukuluho Haabuzi batu kuli, “Litaba za Bulozi se lizamaela kai?” Haabuzi kuli, “Kimañi ya ka luetela kuli lu fumane tukuluho?” Isali yena uitatela mwa ngoma Ubeya bupilo bwahae mwa mazoho ahae Isiñi mwa mazoho ababañwi Ukatezi kuapala kubo yeyuwa Ukatezi kuiñwaya

Zazi kukaba ni Malozi babañata mwa kubo ya bulalu Zazi leo Bulozi bulukuluhile Nako ha seiminyize Sicaba sa Bulozi si ka yema ñumbili, sina Mambali Ni ku kutisa naha ya sona Hakuna ya ka kona kusihapeleza kuinelela mwa kubo ya bukoba Hakuna ya ka kona kusipungeleza mwa kubo ya manyando Hakuna ya ka kona kusikwahela mwa kubo ya tala Hakuna ya ka kona ku sifumpeka mwa kubo ya mapunu Hakuna ya ka kona ku siyemela mwa nzila Hakuna ya ka kona kusitibela mwa nzila ya tukuluho Hakuna maata, amufuta ufi kapa ufi, a ka kona ku siyendula mwa nzila ya tukuluho Hakuna musi, ubabe umane, wo ka kona ku siyendula mwa nzila ya tukuluho Hakuna musili, ube buhali umane, wo ka kona ku siyendula mwa nzila ya tukuluho Hakuna mbilimbili, icocote imane, ye ka kona ku siyendula mwa nzila ya tukuluho Hakuna malumo, ashenge amane, a ka kona ku siyendula mwa nzila ya tukuluho Hakuna tobolo, ilile imane, ye ka kona ku siyendula mwa nzila ya tukuluho Kuyuwa kwa kubo ha ku sika fiteleza kale kwa sicaba ni nyangela Mubali, kanti wena waapezi kubo ifi?